Las jest świadkiem, słucha, pomaga. Daje nadzieję, bezpieczeństwo i schronienie. Jest pełen wskazówek, odgłosów. I ludzi – tych ukrytych za powalonymi drzewami i przemoczonych po przeprawie przez bagna oraz tych niosących im wodę i suche ubrania. Jest też pełen ptaków i dzikich zwierząt, które okazują się w nocy mniej straszne od straży granicznej i uzbrojonego wojska. Miasto jest celem podróży, jest suche i bezpieczne, z perspektywy lasu wydaje się idealnie przygotowaną utopią.
„Imperium” to spektakl/instalacja performatywna inspirowany obrazem kroczącego lasu z „Makbeta” oraz doświadczeniami osób migrujących i pomagających na granicy polsko-białoruskiej. Czerpiemy inspirację z tekstu Szekspira i obrazów kryzysu humanitarnego na pograniczu, by zastanowić się nad strategiami przetrwania w czasie ucieczki, nad tym, jak natura potrafi sprzyjać człowiekowi w kryzysie, jak pomóc uchodzącym i jak gesty solidarności są kryminalizowane przez władzę.
Spektakl powstał dzięki wsparciu Festiwalu Szekspirowskiego w Gdańsku w ramach konkursu SzekspirOFF oraz dzięki stypendium artystycznemu m.st. Warszawa dla Alicji Borkowskiej, które umożliwiło pracę nad historiami z granicy polsko-białoruskiej.
***
Premiera na Festiwalu Szekspirowskim w Gdańsku: 3 sierpnia 2023 r. Premiera warszawska: 14 listopada 2023 r.
***
Szczególne podziękowania dla wszystkich osób, które podzieliły się swoimi doświadczeniami związanymi z pomocą na granicy, a dla Cantieri Meticci za stworzenie warunków do rezydencji i pokazu work in progres, który pomógł nam w dokończeniu pracy.
Wszystkie osoby pragnące włączyć się w pomoc na granicy polsko-białoruskiej zachęcamy do zakupów online na: sklepbezgranic.pl, do wspierania Stowarzyszenia Egala, Fundacji Bezkres, Fundacji No to ci pomogę, do rozmów z rodziną, znajomymi i nieznajomymi o tym, co dzieje się na naszym pograniczu.
Premierę przejmującego, dobitnego spektaklu pokazała [na Festiwalu Szekspirowskim – przyp. teatru] Strefa Wolnosłowa, organizacja pozarządowa współtworzona przez uchodźczynie i migrantów. „Imperium” jest inspirowane „Makbetem” i figurą Lasu Birnamskiego, który w finale ruszyć ma na uzurpatora. Artyści sięgają jednak jednocześnie po opowieści ofiar pushbacków na granicy polsko-białoruskiej, udokumentowane przez Alicję Borkowską, a także na zdjęciach Agaty Kubis. Historia oszalałego tyrana prześladowanego przez widma swoich ofiar nabiera tu zarazem aktualności i wieloznaczności – po żadnej ze strony granicy nie ma pozytywnego bohatera, dostaje się tu władcom Polski z PiS, ale wina Łukaszenki jest bezsprzeczna, choć nie pada żadne nazwisko polityka czy dyktatora. Las staje się tu żyjącym bohaterem, a nie tylko politycznym symbolem, czy narzędziem kamuflażu wojsk (jak w oryginalnym „Makbecie”) (Witold Mrozek, „Gazeta Wyborcza”)
Las jest pełen ludzi – tych ukrytych za powalonymi drzewami i przemoczonych po przeprawie przez bagna oraz tych niosących im wodę i suche ubrania. Jest też pełen ptaków i dzikich zwierząt, które okazują się w nocy mniej straszne od straży granicznej i uzbrojonego wojska. Na scenie trójka aktorów i jeden muzyk grający na akordeonie. Są różnych narodowości i pochodzenia, co akurat w tym przypadku ma znaczenie. Są reperezentantami tych, którzy przeżywają w lesie gehennę. Strach, choroby, upokorzenie. Wszystko za sprawą mundurowych, którzy powinni nieść pomoc, a są jedynie postrachem potrzebujących pomocy. „Ja tylko robiłem to, co mi kazano” – pada ze sceny. Już gdzieś to słyszeliśmy. Czy nie w Norymberdze? (...). Ten minimalistyczny spektakl wykorzystujący nowoczesne multimedia, stawia pytanie o człowieczeństwo, o granice, których przekraczać nie wolno. Które jednak przekraczamy, bo musimy. Czy chemy? Dla tego orderu od Makbeta. Dla przychylności Makbeta (Małgorzata Klimczak, Dziennik Teatralny)
Z ciekawego konceptu, w którym Las Birnamski staje się lasem na polskiej granicy, gdzie cierpią i giną ludzie, powstał poetycki, poruszający, mocny i bardzo ważny spektakl. Opowieści uchodźczyń i uchodźców ubrane są w spójną formę performatywną: słowo łączy się z ruchem, wizualizacjami i minorową muzyką, graną na żywo. Publiczność staje się częścią tego doświadczenia, zachęcana do czytania wiadomości zaginionych osób, wyławiana przez reflektor, przesuwający się po widowni jakby przeszukiwał las (Przemysław Gulda, „Gazeta Wyborcza”, Gulda Poleca)
„Imperium” jest rodzajem spektaklu nie tyle dokumentalnego, ile dokumentującego sytuację, która wydarza się zarazem współcześnie i bardzo niedaleko, a jednocześnie w przestrzeni, która zdaje się nie dotyczyć prowadzących spokojne, codzienne życie obywateli państwa, uczestników systemu, którego składową staje się opisywana sytuacja. Składową bardzo niewygodną, niechętnie przyjmowaną do świadomości, spychaną na jej obrzeża, trudną do zrozumienia, do rozwiązania bez wychodzenia z tak zwanej strefy komfortu. (…). Siłą tej opowieści jest stawianie pytań za pomocą metafor i budzenie w widzu niepewności co do tego, po której stronie tej metafory się znajdujemy. (…). Spektakl jest odpowiedzią na sytuację niesprawiedliwości i łamania praw człowieka na szlaku migracyjnym przebiegającym przez granicę polsko-białoruską, zapoczątkowanym ponad dwa lata przed premierą sztuki. (…). „Imperium” jest o wybieraniu perspektywy spojrzenia. O tym, jakie wartości decydujemy się widzieć, jakich wartości decydujemy się bronić, jaki idzie za tym strach i jaka nadzieja. Jest też o sile tej ostatniej, chociaż twórcy spektaklu nie podejmują się próby rozstrzygnięcia jaki będzie efekt toczących się na tych wieloznacznych granicach zmagań. (…). Praca wielu osób składa się w „Imperium” na całość, która oprócz opisanej wartości społecznej, jest dobrze zrealizowanym dziełem teatralnym, pozostawiającym widza w stanie poszukiwania odpowiedzi na pytanie o własny punkt widzenia (Aleksandra Karmelita, Dziennik Teatralny)
