studio graficzne Homework / Joanna Górska, Jerzy Skakun
Sprawiedliwość
reżyseria
Michał Zadara
premiera
10 marca 2018
czas trwania
80 min
scena
scena mała
W REPERTUARZE
SPEKTAKL TEN BĘDZIE GRANY W PÓŹNIEJSZYM TERMINIE. WIĘCEJ INFORMACJI: kasa@powszechny.com lub tel.: 22 818 25 16.

GALERIA ZDJĘĆ

VIDEO

  • fot. Krzysztof Bieliński fot. Krzysztof Bieliński fot. Krzysztof Bieliński fot. Krzysztof Bieliński fot. Krzysztof Bieliński fot. Krzysztof Bieliński fot. Krzysztof Bieliński fot. Krzysztof Bieliński fot. Krzysztof Bieliński fot. Krzysztof Bieliński
  • fot. Krzysztof Bieliński fot. Krzysztof Bieliński fot. Krzysztof Bieliński fot. Krzysztof Bieliński fot. Krzysztof Bieliński
OBSADA

TWÓRCY

reżyseria – Michał Zadara

scenariusz – Michał Zadara i Nawojka Gurczyńska

historycy – Daniel Przastek, Paweł Mrowiński, Michał Kujawski

prawnicy – Paweł Marcisz, Jakub Urbanik, Rafał Kozerski

konsultacje kostiumograficzne – Arek Ślesiński

koordynatorka projektu – Anita Cieślicka

inspicjentka – Barbara Sadowska

 

obsada – Arkadiusz Brykalski, Wiktor Loga-Skarczewski (gościnnie), Ewa Skibińska, Barbara Wysocka

OPIS

 

W latach 1968, 1969 i 1970 około dwanaście tysięcy osób pochodzenia żydowskiego zostało zmuszonych do opuszczenia Polski. Polska, uboższa o tych obywateli, ucierpiała jako społeczeństwo, jako kraj, jako naród. Ani ówczesne, ani dzisiejsze prawo nie pozwala na dyskryminację obywateli ze względu na pochodzenie. Mimo tego, do dziś nikt nie odpowiedział przed sądem za współudział w spowodowaniu tego wydarzenia.

 

Reżyser Michał Zadara wraz z zespołem prawników i historyków bada możliwość przypisania odpowiedzialności karnej lub cywilnej osobom współodpowiedzialnym za doprowadzenie do wypędzenia Żydów z Polski. Celem jest skierowanie do prokuratury zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez konkretną osobę lub grupę osób. 

 

Twórcy badają, w jakim stopniu możliwe jest ustalenie winnych wypędzenia. Czy po 50 latach od tych wydarzeń można jeszcze komuś postawić zarzuty za zachowania niezgodne z prawem? 

 

Sprawiedliwość to spektakl o kraju, w którym została popełniona zbrodnia, za którą nikt nie został ukarany. Zupełnie jak Król Edyp Sofoklesa.

 

***

Rozmowa z Michałem Zadarą, reżyserem spektaklu: www.powszechny/rozmowy

 

 

Spektakl powstał we współpracy z grupą CENTRALA.

 

Premiera książki Sprawiedliwość 1968-2018 autorstwa Michała Zadary odbyła się 16.06.2021 r. Książka dostępna jest w sprzedaży w kasie biletowej Teatru. Więcej informacji oraz zapis wideo ze spotkania autorskiego prowadzonego przez Justynę Sobolewską: tutaj.

RECENZJE
  • Kogo oskarżyć o Marzec ’68? To pytanie stawia „Sprawiedliwość” Michała Zadary. Twórcy wybierają konwencję między teatrem dokumentu a kryminalnym śledztwem, a jednocześnie spektakl w Teatrze Powszechnym jest poniekąd edukacyjny. (...). W „Sprawiedliwości” nie szuka się zemsty, lecz symbolicznego rozliczenia, które uzdrowi wspólnotę (Witold Mrozek, „Gazeta Wyborcza”)
  • Michał Zadara w „Sprawiedliwości” (Teatr Powszechny w Warszawie) nie bierze jeńców. Winą za Marzec’68 obciąża każdego, kto widział lecz nie chciał zobaczyć. Dramat sprzed 50 lat staje się współczesną odsłoną tragedii o królu Edypie (Edwin Bendyk, blog Antymatrix II)
  • (…) w Powszechnym jesteśmy raczej świadkami swoistego dochodzenia, czemu nikt nie został ukarany za wydarzenia marcowe. Z kwerendy wykonanej przez twórców wynika, że ówczesne wyrzucanie Żydów z pracy i szkół, pozbawienie ich polskiego obywatelstwa czy uniemożliwienie im wywiezienia rodzinnych pamiątek było niezgodne nawet z prawem PRL. Więcej - że szykanowanie przez ówczesne władze miało wszelkie znamiona zbrodni przeciw ludzkości (Marcin Pieszczyk, „Wprost”)
  • „Sprawiedliwość” daje nam szansę na zrozumienie Marca 1968 i rozliczenie się z niezwykle trudną historią naszego kraju. Nawet jeśli oskarżyć musimy kogoś, kto - jako jedyny - już dawno przeprosił za swoje zachowanie. Sprawiedliwość triumfuje. Warto przeżyć to „na żywo” w Teatrze Powszechnym (Piotr Wróblewski, „Nasze Miasto”)
  • Za odwagę Teatr Powszechny pod wodzą Pawła Łysaka dostaje piątkę z plusem. Za to, że doszli do wniosku, że w sprawie wygnania polskich Żydów w 1968 nie starcza teatru, potrzebne jest dziennikarstwo śledcze (Marian Marzyński, Studio Opinii)
  • Podoba mi się elegancja, z jaką spektakl został przygotowany. Żadnych plugawych oskarżeń, żadnych personalnych wycieczek, jedynie rozważania prawne i etyczne. (…). I do tego forma spektaklu – połączenie formuły śledztwa, programu publicystycznego i konferencji naukowej. Dla mnie bomba (Jolanta Nabiałek, „Krytyka Polityczna”)
  • „Sprawiedliwość” to po „Klątwie” i „Mefiście” jeszcze jedno ważne przedstawienie warszawskiego Teatru Powszechnego, o którym będzie się rozmawiało. (…) nie mam wątpliwości, że reżyser zaproponował polskiemu teatrowi nową formułę istnienia (Łukasz Drewniak, teatralny.pl)
  • Spektakl Zadary stawia w centrum uwagi sprawców, pokazuje biurokratyczne mechanizmy represji, sprzeczne nawet z ówczesnym prawem PRL. We włączonych projekcjach z wywiadami na wideo sztuka Zadary opowiada o nacisku psychicznym wywieranym przez otoczenie, o nieoczekiwanych szykanach, nagłych zwolnieniach z pracy i placówek edukacji, i dąży do symbolicznego rozliczenia (Iwona Uberman, „Nachtkritik”)
  • Spektakl ma ogromną wartość poznawczą, atrakcyjnie podaną, zmienia dominującą narrację o Marcu z pozycji ofiar na relację wkurzonego obywatela, który widząc oporność aparatu państwa, stara się sam dojść sprawiedliwości, tym samym oczyścić społeczeństwo. Ludzie wychodzą ze spektaklu wzmocnieni, że jednak coś się da (Maryla Zielińska, „Didaskalia”)
  • Ten spektakl to swoista kondensacja stylów utrzymana w eleganckiej formie. Na scenie odnajdziemy elementy śledztwa dziennikarskiego, panelu dyskusyjnego, trochę wykładu, ale tego z gatunku interesujących, a nie nużących, a także programu telewizyjnego. (…). Twórcy zadbali o szczegóły, wyciągnęli najcięższe działa, uniknęli jednak monotonii. Dowody materialne są tutaj pierwszym krokiem, kolejnym jest refleksja etyczna i moralna (Alicja Cembrowska, natemat.pl)
  • W geście Zadary tkwi prosta, a przez to przejmująca siła – bazując na faktach i dowodach, reżyser stawia zarzuty, za pomocą których można by wyegzekwować odpowiedzialność za udział w tamtym procederze od osób, które przyczyniały się do eskalacji paranoicznych podejrzeń i niechęci do Polaków żydowskiego pochodzenia. I pozostały bezkarne. Działanie Zadary nie jest wyłącznie performatywnym ćwiczeniem retorycznym ani artystyczną prowokacją. (...). Spektakl nie wywołał poruszenia, nie zainteresowała się nim prokuratura, a formułowane przez reżysera obawy o pociągnięcie do odpowiedzialności posłanki opozycji, jak i jego samego, okazały się przedwczesne i na wyrost. Niewątpliwie jednak po obejrzeniu spektaklu „Sprawiedliwość” w Teatrze Powszechnym, a już na pewno po lekturze książki trudno myśleć o zdarzeniach z Marca ’68 w oderwaniu od ustanowionej przez Zadarę narracji, że pięćdziesiąt lat temu wydarzyła się w Polsce zbrodnia przeciwko ludzkości, a „[Polska] W żaden sposób nie zapłaciła żadnej, nawet symbolicznej ceny za to wygnanie” (Marta Bryś, „Didaskalia”)
  • Michał Zadara zaproponował dyrekcji Teatru Powszechnego im. Hübnera w Warszawie projekt polegający na użyciu budżetu spektaklu do sfinansowania śledztwa, którego celem było zbadanie, czy któraś z osób, której działania przyczyniły się do wypędzenia Żydów w latach 1968-1970 mogłaby stanąć przed sądem. Powstał zespół badawczy historyczno-prawny z udziałem profesorów Uniwersytetu Warszawskiego Daniela Przastka i Roberta Grzeszczaka, który badał działania państwa w latach 1968-1970 pod kątem ewentualnej odpowiedzialności karnej. Efekty badań zostały przedstawione w spektaklu „Sprawiedliwość” (…). Jednocześnie Michał Zadara przygotowywał zawiadomienie do prokuratury o popełnieniu zbrodni przeciwko ludzkości. (…). Retoryka nienawiści wobec osób nieheteronormatywnych służąca doraźnym celom politycznym korzystała z tych samych chwytów, co nagonka antysemicka w latach sześćdziesiątych. Wtedy to również tłumaczono, że nie atakuje się Żydów, ale ideologię „syjonizmu” i „syjonistów”. Zadara zauważa więc, że skoro zadajemy sobie pytanie o możliwość popełnienia przestępstwa wtedy, powinniśmy zadać sobie to pytanie również dziś (miesięcznik „Dialog”)
  • „Sprawiedliwość” przenosi na scenę proces twórczy przypominający śledztwo – przedstawia efekty pracy historyków i politologów nad analizą wydarzeń z marca 1968 roku i wymuszoną emigracją Żydów po fali brutalnej antysemickiej kampanii. Badają przemilczany okres w historii, za który odpowiedzialnych jest kilka pokoleń wstecz. (...). „Sprawiedliwość” to połączenie amerykańskiego filmu detektywistycznego z teatrem. Jest to przede wszystkim spektakl ważny – to świadectwo okrucieństwa, braku tolerancji oraz siły propagandy. Przedstawione wydarzenia marca 68' nie zostaną zapomniane, ani (już więcej) przemilczane (Barbara Pawlak, Dziennik Teatralny)
  • „Sprawiedliwość” przenosi punkt ciężkości na tych, którzy w mniej lub bardziej bezpośredni sposób przyczynili się do fali antysemickich ataków w komunistycznej Polsce prowadzących ostatecznie do masowej emigracji Żydów. (…). W skład grupy pracującej nad spektaklem weszli nie tylko aktorzy Teatru Powszechnego, ale przede wszystkim historycy i prawnicy. Ich wspólnym celem stało się zgromadzenie materiału dowodowego, który umożliwiłby złożenie sądowego pozwu i pociągnięcie do odpowiedzialności żyjących współwinnych Marca ‘68 – polityków, urzędników, pracodawców, dziennikarzy lub zwykłych obywateli, którzy dołączyli do antysemickiej nagonki. Efekty kwerend przeprowadzonych przez członków zespołu, a właściwie ich prywatne śledztwo mające ujawnić sprawców marcowej krzywdy, stały się kanwą scenariusza spisanego przez Michała Zadarę i Nawojkę Gurczyńską (Magdalena Figzał-Janikowska, teatralny.pl)
  • „Sprawiedliwość” przenosi na scenę proces twórczy przypominający śledztwo – przedstawia efekty pracy historyków i politologów nad analizą wydarzeń z marca 1968 roku i wymuszoną emigracją Żydów po fali brutalnej antysemickiej kampanii. Badają przemilczany okres w historii, za który odpowiedzialnych jest kilka pokoleń wstecz. W Polsce miała wówczas miejsce kampania nienawiści. (...). „Sprawiedliwość” to połączenie amerykańskiego filmu detektywistycznego z teatrem. Jest to przede wszystkim spektakl ważny - to świadectwo okrucieństwa, braku tolerancji oraz siły propagandy. Przedstawione wydarzenia marca 68' nie zostaną zapomniane, ani (już więcej) przemilczane (Barbara Pawlak, Dziennik Teatralny)
Teatr Powszechny
im. Zygmunta Hübnera
ul. Jana Zamoyskiego 20
03-801 Warszawa
Bilety 22 818 25 16
22 818 48 19